انوار الهدایه (کتاب)

نام كامل كتاب

«أنوار الهداية في التعليقة على الكفاية».

مؤلف

آی‍ت‌ال‍ل‍ه‌ خ‍م‍ی‍ن‍ی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، فقیه و اصولی و یکی از مراجع بزرگ تقلید شیعه معاصر. متولد 1320ق مطابق با اول مهر 1281ش برابر با 24 سپتامبر 1902م. در شهر خمین. پدر او، «آقا مصطفى» از علما و چهره‌هاى درخشان منطقه خمين بود. از اساتید ایشان می توان ميرزا رضا نجفى خمينى؛ آيت‌الله پسنديده؛ حاج شيخ محمد گلپايگانى؛ آقا ميرزا محمدعلى بروجردى؛ آقا عباس اراكى را نام برد. و از جمله آثار ارزشمند ایشان، تحریر الوسیلة، كتاب البيع (موسوعه جلد 12)، شرح حدیث «جنود عقل و جهل» می باشد. دوره رهبرى ده سال و چهار ماه ايشان رسما از 22 بهمن 1357ش، تا 14 خرداد 1368ش، ادامه داشت. ایشان در سال 1368 ش / 1409 ق / 1989 م. رحلت نمودند.

موضوع‌

مجموعه تعليقات حضرت امام بر كتاب «كفاية الأصول» مرحوم آخوند خراسانى. اين كتاب در مباحث عقليّه است و حضرت امام در اين كتاب به بررسى دقيق مباحث اصولى پرداخته و نظرياتى نو و ارزشمند را در اين علم مطرح نموده است.

معرفى كتاب‌

امام خمينى در اين كتاب با ديدگاهى شامل و نظرياتى عميق به بررسى و حل اشكالات علم اصول و كشف اسرار آن پرداخته است. آن حضرت با گسترده‌تر كردن سواحل اين علم و فرورفتن در اعماق مباحث آن، علم اصول را صفا و جلاى خاصى بخشيده است. ايشان اين شيوه را در تمام ابواب و علومى كه مورد بحث قرار داده بكار گرفته و اين نكته هنگام طرح آراء و نظريات فلسفى كه علماى بزرگ اين علم در مباحث اصولى مطرح كرده‌اند آشكار و نمايان گشته است.

حضرت امام با فكر ثاقب و روشن خود به اشتباهات پنهان اين نظريات اشاره كرده و به بررسى نكات ضعف و اصلاح آنها پرداخته و هر مطلبى را در جايگاه صحيح خود قرار داده است.

علاوه بر آن، ايشان به بررسى و مناقشه در آراء و نظريات و ديدگاه‌هاى علماى بزرگ علم اصول مانند ميرزاى نائينى و آخوند خراسانى و آقا ضياءالدين عراقى و شيخ اصفهانى نيز پرداخته است.

ارزش و اعتبار كتاب‌

حضرت امام خمينى از چهره‌هاى سرشناس و انديشمند حوزه علميه قم بودند و از مشهورترين اساتيد آن حوزه به شمار مى‌آمدند و اين نبود مگر به دليل جايگاه رفيع علمى و ابتكار و وسعت نظر ايشان در ميدان فكر و انديشه.

از اين جهت طلاب حوزه‌هاى علميه علاقه فراوانى به فراگيرى اندوخته‌هاى علمى و رمز و راز موفقيت آن دانشمند بزرگ جهان اسلام دارند. اين كتاب اثرى ارزشمند از آثار امام خمينى در علم اصول است و براى علاقه‌مندان به نظريات و ديدگاه‌هاى اصولى ايشان اثرى گرانبها و قابل توجه قلمداد مى‌شود.

كتاب أنوار الهداية يكى از منابع ارزشمند درس خارج اصول به شمار مى‌آيد و مورد استفاده اساتيد و طلاب درس خارج اصول مى‌باشد.

ويژگيهاى كتاب‌

1. از ويژگي هاى مهم اين كتاب جايگاه مباحث و تهذيب مطالب آن است. اگرچه حضرت امام از چهره‌هاى دانشمند و بزرگ فلسفه و عرفان به شمار مى‌آيد، ولى هيچ‌گاه به طرح و بحث مفصل و عميق آن مباحث در علم اصول نپرداخته مگر به قدر ضرورت و تفصيل در مباحث آن را به جاى خود رجوع داده است.
2. حضرت امام بسيارى از مباحثى را كه در علم اصول ثمره و فايده مهمى ندارند، حذف كرده و يا به اشاره‌اى گذرا و كوتاه اكتفا نموده است.
3. از ديگر ويژگيهاى اين كتاب ريشه‌يابى مباحث اصولى است و اين كه هر مبحث بر چه اساسى طرح شده و انگيزه طرح آن چه بوده است.

حضرت آيت الله فاضل لنكرانى در اين باره مى‌فرمايد: «شيوه و بناى امام خمينى قدس‌سره الشريف اين بود كه مطالب را از اصل و ريشه آن ملاحظه مى‌كرد و به اساس و پايه‌هاى آن نظر مى‌افكند كه آيا اين مطلب بر اساس و پايه‌اى صحيح و قابل قبول طرح شده است يا خير. ما در جلسات درس ايشان بسيار مى‌ديديم كه ايشان انگشت روى نكته اساسى مى‌گذارند كه مورد قبول همه است و به مناقشه و نقد آن مى‌پردازند. مطالب اصولى در ديدگاه ايشان تعبدى و تقليدى نبود، بلكه دائر مدار دليل و برهان بود و اين ويژگى ايشان موجب دقيق شدن ذهن طلاب و شاگردان ايشان و سبب رشد و پيشرفت آنها در تحقيقات و دقت نظر فراوان مى‌گشت». (به نقل از مقدمه كتاب أنوار الهداية)

مباحث كتاب‌

اين كتاب شامل مباحث عقلى علم اصول است و در آن به مباحث قطع، تجرى، طرق و امارات، علم اجمالى، حجيت ظهور، قول لغوى، اجماع، شهرت فتوايى، خبر واحد، دليل انسداد، برائت، اشتغال و بسيارى ديگر از مباحث علم اصول اشاره شده است.

تاريخچه نگارش‌

آخوند خراسانى، مؤلف كتاب كفاية الأصول از چهره‌هاى بزرگ علماى علم اصول به شمار مى‌آيد. (درگذشت 1329 هجرى قمرى)

كتاب كفاية الأصول بسيار مورد توجه اساتيد حوزه‌هاى علميه قرار گرفته است و تاكنون شخصيت‌هاى بزرگى از علماى علم اصول براى طرح نظريات اصولى خود بر اين كتاب شرح و تعليقه و يا حاشيه نگاشته‌اند و اين مسأله موجب گشته مباحث آن مورد نقد و بررسيهاى گوناگونى قرار گيرد و مطالب آن بسيار دقيق گردد.

نگارش اين تعليقه‌ها مباحث علم اصول را بسيار گسترده و عميق نموده و اين خود موجب رشد و شكوفايى فراوان علم اصول در عصر حاضر گرديده است، كه اينك به نام برخى از اين شرح و يا تعليقه‌ها اشاره مى‌كنيم:

1. «شرح كفايه» نوشته شيخ على بن قاسم قوچانى، درگذشت سال 1333 هجرى قمرى.
2. «الهداية في شرح الكفاية» نوشته شيخ عبدالحسين بن محمدتقى بن حسن بن اسدالله دزفولى كاظمى، درگذشت سال 1336 هجرى قمرى.
3. «حاشيه بر كفايه» نوشته شيخ مهدى بن ابراهيم بن هاشم دجيلى كاظمى، معروف به جرموقه، درگذشت سال 1339 هجرى قمرى.
4. «شرح كفايه» نوشته شيخ مهدى بن شيخ حسين بن عزيز خالصى كاظمى، درگذشت سال 1343 هجرى قمرى در مشهد مقدس رضوى.
5. «نهاية المأمول في شرح كفاية الأصول» نوشته ميرزا حسن بن عزيزالله رضوى قمى، درگذشت سال 1352 هجرى قمرى و شرحها و تعليقه‌ها و حاشيه‌هاى فراوان ديگر.

يكى از ارزشمندترين اين شرحها نيز كتاب حاضر، يعنى «أنوار الهداية في التعليقة على الكفاية»، نوشته امام خمينى است. حضرت امام اين كتاب را در 11 رمضان سال 1368 هجرى قمرى در روستاى «دركه» در شمال شميران به نگارش درآورده است.

متن کتاب أنوار الهداية ‌ في‌ ا‌لتعليقه‌ علي ‌الكفايه‌

أنوار الهداية ‌ في‌ ا‌لتعليقه‌ علي ‌الكفايه‌

منابع

• نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.